• Gözümüzün önündə baş verən Ukrayna hadisələri mümkün qədər kameralara yansıyır və istər-istəməz bütün izləyənləri müharibənin iştirakçısına çevirir. İstər-istəməz analogiya aparıb 90-lardan üzübəri ölkəmizdə baş verənləri xatırlayırıq. Əlbəttə, onda bu cür texniki imkanlar yox idi. Nəinki beynəlxalq təşkilatlar, heç ən doğma insanlar da səsimizi eşitmirdi.

Şübhəsiz, nə qədər çəksək və yazsaq da, bu sayaq hadisələri tam təfərrüatı ilə əks etdirə bilmərik. Buna görə mənalı detallara varmaq ən doğrusudur. Həqiqət detallarda gizlidir. Ən yaxşı əsərlər təsirli detalların ümumi süjetə uyğun düzülməsindən yaranır. Bəzən bir hadisənin içində bir-iki məqam, bəzən isə bütöv tarixi dövrü dəyərləndirən bir hadisə ən təsirli detala çevrilir.

Bu mənada, 20 Yanvarın tariximizdəki yeri çox möhtəşəmdir. Dinc əhali ayağa qalxaraq işğalçı imperiya ordusunun paytaxtımıza daxil olmasının qarşısını almağa gedir...

Ukrayna ilə bağlı sosial şəbəkələrdə trend olan bir videoçarx vardı. Burada da dinc əhali tankların qarşısına çıxır. Kişilər, qadınlar, qocalar, uşaqlar dövlət himnini oxuya-oxuya tankları küçədə saxlayırlar. Hətta onlardan biri hərbi maşını əli ilə geri itələməyə cəhd edir. Hərbçilər pis vəziyyətdə qalıblar. Onlar dinc əhaliyə silah çəkmirlər. Axırda eynən nağıllardakı kimi sevgi qalib gəlir, hərbi texnika himn oxuyan əliyalın insanların qarşısında məğlub olub geri çəkilir.

20 Yanvarda belə deyildi. Ölkələr də başqa idi, adamlar da, ümumi siyasi vəziyyət də. Dağılmaqda olan imperiya son çırpıntılarını yaşayırdı və öz vətəndaşına əl qaldırmaq qərarına gəlmişdi. Tanklar maşınların və adamların üstündən keçirdi.

Sonralar beynəlxalq mütəxəssislər 20 Yanvarı SSRİ-nin dağılma prosesini sürətləndirən ən vacib hadisələrdən biri kimi səciyyələndirdilər. Dolayısı ilə bu hadisə bütün dünyanın taleyinə təsir etdi.

20 Yanvarın simvoluna çevrilən hadisə isə İlham və Fərizə dastanı idi. Doğrudan da, dastana bənzəyən bu sevgi hekayəti vətənin, xalqın taleyi ilə çarpazlaşırdı. 

Silahlar səslənən yerdə qurbanlar qaçılmazdır. İllah da söhbət əlləri qana batmış imperiyaya qarşı aparılan azadlıq mücadiləsindən gedirsə. Lakin bəzi detallar bu şəhadətin özünü də bədiiləşdirərək dillərdə əzbərə çevirir. İlham və Fərizə dastanı da belədir. Onların biri Qarabağda, o biri Qərbi Azərbaycanda doğulmuşdu. Gör tale bu iki gənci harda və necə qarşılaşdırdı?

Nə qədər çalışırlar İlhama qız bəyəndirə bilmirlər, bacısının rəfiqəsi Fərizənin üstündə dayanırlar. Onların toyu vaxtı artıq milli azadlıq hərəkatı başlamışdı. İlham dəfələrlə mitinqlərdə iştirak etmişdi. İlk gündən çox xoşbəxt görünən cütlüyü bir il sonra nələr gözləyirdi? Təbii, bunu heç kim bilmirdi.

20 Yanvara keçən gecə İlham öz xanımını anasıgilə gətirir, özü isə sovet qoşununun Bakıya daxil olmasına etiraz edən adamların yanına gedir. Qalanları bilirsiniz: onu yaralı vəziyyətdə xəstəxanaya çatdırırlar, əməliyyat vaxtı qəfil işıq­lar sönür, həkimlər qəzet yandırıb əməliyyatı davam etdirməyə çalışırlar, lakin onu xilas etmək mümkün olmur.

İlhamı Xırdalan qəbiristanlığında dəfn edirlər. Sonra qərara gəlirlər ki, 20 Yanvarda şəhid olanların hamısını o zamankı Dağüstü parkda basdırsınlar. Və İlhamın qəbrini köçürməyə gedirlər.

Buna qədər İlhamsız yaşamayacağını söyləyən və bir neçə dəfə intihara cəhd edən Fərizənin zamanlaması dəqiq olur. O məhz İlhamın nəşinin Xırdalan qəbiristanlığından çıxarılıb Şəhidlər xiyabanına gətirildiyi anı seçir və ən böyük arzusuna çatır: İlhamla qoşa məzarda uyumaq...

Beləliklə, “Leyli və Məcnun”dan üzübəri baş verən sevgi dastanlarına biri də əlavə olunur. Həm də o zamanda ki, insanlar həqiqi sevginin olmadığından, bu cür təmiz hisslərin keçmişdə qaldığından şikayətlənirdilər.

Başqa bir detala diqqət edək. İlhamın qardaşı Elxan kişi mətbuata danışır. Hadisə baş verən gecə onlar İlhamı itirmişdilər, xəstəxanada olduğunu bilmirdilər. Səhər indiki 20 Yanvar meydanından keçəndə anası bir topa qanın yanında dayanır və deyir: “Necə də doğma qandır!”

Sonradan İlhamın, doğrudan da, məhz bu yerdə vurulduğunu öyrənirlər. Güllələrin səsini isə Fərizə evdə eşidir və deyir: “İlhamı vurdular!” Bir ilahi sevgi bu şəhadətin məkanını, o birisi isə zamanını heyrət doğuracaq dərəcədə dəqiqliklə müəyyən etmişdi.

Bəzən bu cür hadisələr haqqında güclü ədəbiyyat nümunələrinin yaranmadığından gileylənirlər. Lakin peşəkarlığın incə bir nüansı var. Gərək yazıçının gücü hadisənin gerçək təsirindən yüksəkdə dursun. Sən bir nəsnəni bədii ecaza yüksəltmək üçün mütləq onun fövqünə qalxa bilməlisən. İlham və Fərizə dastanı isə həyatın əli ilə qələmə alınmış elə möhtəşəm bir əsərdir ki, nəinki istedadla onun fövqünə qalxmaq, heç yaxınına düşmək mümkün deyil. Adlarının çəkilməsi və hörmətlə yad olunması kifayətdir.

İlhamın qardaşı Elxan kişi kiçik iş adamıdır. Köhnə yaşadıqları məhəlləyə yaxın balaca bir kafe işlədir. Lakin miqyasca balaca olan bu kafe mənəvi cəhətdən az qala dünya boydadır. Orada çay süfrəsi arxasında kimləri görmürsən? Məşhur hərbi diktor Şəmistan Əlizamanlı, tanınmış qazi Rey Kərimoğlu, ehtiyatda olan zabit-jurnalist İlham Tumas və daha kimlər, kimlər... Nəinki şəhərimizin, hətta ölkəmizin, quzeyli-güneyli vətənimizin hər tərəfindən insanlara rast gəlmək olur burada. Hamını da vətənpərvərlik birləşdirir.

Elxan kişi işlədiyi ünvanın hər yerini Azərbaycan bayrağı ilə bəzəyib. Hər il 20 Yanvar günü ehsan süfrəsi açır. İlham və Fərizənin rəsmləri əks olunan böyük təqvimlər çap etdirir. Hərdən düşünürəm, bir az da borcludur buna! Amma dərin düşünəndə görürsən, belə deyil. Gendə də mütləq nəsə olmalıdır.

30 iyun İlhamla Fərizənin toy günüdür. Bu günü qeyri-formal şəkildə milli sevgililər günü kimi qeyd edirlər. Düzü, ilk eşidəndə mənə bir az ağır gəlmişdi. Axı hadisənin mahiyyətində həm də faciəvilik var. Amma zaman keçdikcə fikrim dəyişdi. Niyə də yox? İlham və Fərizə dastanında faciədən çox sevgiyə, sədaqətə, bir-biri üçün ömrün mənasına çevrilməyə çağırış var. Ən başlıcası sevginin müqəddəsliyinin əyani təsdiqi var. Müqəddəs nəyə deyirlər? Uğrunda ölməyi bacardığın istənilən nəsnəyə.  İlham vətəni, Fərizə isə İlhamı müqəddəsləşdirdi. Bizim borcumuz isə hər iki müqəddəsliyin hüzurunda sayğı duruşuna keçməkdir.