• Məlumdur ki, ötən əsrin səksəninci illərinin sonlarında başlayan Milli Azadlıq Hərəkatı Azərbaycanın yenidən öz müstəqilliyinə qovuşması ilə nəticələndi və uzun, gərgin keçən müzakirələrdən sonra Ali Sovet 18 oktyabr 1991-ci il tarixdə “Azərbaycan Respublikasının Dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı”nı qəbul etdi. 1991-ci il 29 dekabrda isə müstəqilliklə bağlı keçirilən referendumda səsvermə hüququ olan əhalinin 95 faizi iştirak edərək ölkənin müstəqilliyinə, suverenliyinə və istiqlaliyyətə səs verdi. Azərbaycan Respublikası müstəqil və suveren bir dövlət olaraq dünya arenasına çıxmağa başladı və diplomatik münasibətlər qurulması yolunda ilk addımlarını atdı. Ancaq yenidən öz müstəqilliyinə qovuşan dövlətin siyasi, hüquqi və iqtisadi sistemlərinin əsaslarını təsbit edilməsi, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarına  zəmanət verilməsi kimi aktual məsələlər həll edilməmiş qalırdı. Yəni yeni Konstitusiyanın qəbulu vacib idi və bu, həyati əhəmiyyətə malik idi.

Dövlət Müstəqilliyi Haqqında Konstitusiya Aktının  2-ci maddəsinə  əsasən, Azərbaycan Respublikası 1918-ci il mayın 28-dən 1920-ci il aprelin 28-dək mövcud olmuş Azərbaycan Respublikasının varisidir. Bununla belə, cəmi 23 ay yaşayan Xalq Cümhuriyyətinin Konstitusiyası olmadığından Azərbaycan SSR-in 1978-ci il Konstitusiyası bu Konstitusiya Aktının müddəalarına zidd gəlməyən yerlərində qüvvədə qalırdı.  Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunları qəbul edilənədək SSRİ qanunları Azərbaycan Respublikasının ərazisində hüquqi qüvvəsini saxlayırdı; həmin qanunların siyahısını Azərbaycan Respublikasının parlamenti müəyyən etməliydi.

Məlum olduğu kimi SSRİ və onun tərkib ittifaq respublikalarından biri olan Azərbaycan SSR-in Konstitusiyası əlamətinə görə totalitar idi və cağdaş dövrün tələblərinə, çağrışlarına, həmçinin ölkənin gələcəyinin hansı istiqamətdə müəyyən edilməsinə cavab vermirdi. Yeni konstitusiyanın olmaması  cəmiyyət və dövlətlə bağlı ən mühüm münasibətləri tənzimləməklə yanaşı, dövlətin konstitusion quruluşunu, xalq hakimiyyəti və dövlətin əsaslarının təsbit edilməsi, eləcə də ölkənin iqtisadi, siyasi, sosial, hüquqi, ideoloji və əxlaqi xüsusiyyətlərinin əks olunması baxımından çətinliklər yaradırdı. Bu isə nəticə etibarı ilə dövlətin idarə edilməsində sui-istifadə hallarına geniş imkanlar yaratmaqla yanaşı, konstitusion nizamlanmaya ciddi xələl gətirirdi. Dövlətin bütün hüquq sisteminin başlanğıcı kimi başa düşülən Kostitusiya onun gələcəyinin müəyyən edilməsi və varisliyinin, davamlılığının, möhkəmliyinin təminatı üçün da vacib idi.

1993-cü ilin iyunun 15-də xalqın təkidli xahişi və tələbi ilə hakimiyyətə qayıdan dünyamiqyaslı siyasi xadim, Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin Azərbaycan dövləti və xalqı qarşısında göstərdiyi əvəzsiz xidmətlərdən biri də əsasını qoyduğu müstəqil dövlətin yeni Konstitusiyasının qəbulu idi. Onun rəhbərliyi ilə ölkəni müxtəlif sahələr üzrə tanınmış şəxslərinin, mütəxəssilərin, alimlərin iştirakı ilə Konstitusiya Komissiyası yaradıldı və qısa müddət ərzində ilkin layihə xalqın müzakirəsinə verildi. Bütün təkliflər və iradlar diqqətə alındı və Konstitusiya layihəsinin ümumxalq referendumuna çıxarılması qərara alındı. Beləliklə, Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin sədrliyi ilə xüsusi komissya tərəfindən hazırlanan 5 bölmədən, 12 fəsildən və 158 maddədən ibarət olan müstəqil Azərbaycan dövlətinin ilk Konstitusiyası 1995-ci il noyabrın 12-də ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edildi və 27 noyabr 1995-ci ildə ümumxalq səsverməsinin nəticələri nəşr edildiyi andan qüvvəyə mindi. Haqlı olaraq deyildiyi kimi, bu Konstitusiya Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin şah əsəri oldu.

Konstitusiyanın qəbulu Azərbaycan dövlətinin Konstitusiya qurluşunu və hüquqi, demokratik, unitar, dünyavi dövlət kimi inkaişfını əsaslarını möhkəmləndirməklə yanaşı, beynəlxaql inteqrasiya yolunda imkanlarını daha da genişləndirdi. Qəbul olunan konstitusiya ümumibəşəri dəyərləri təsbit etməklə, insan hüquq və azadlıqlarına, vətəndaş-dövlət münasibətlərinin nizmlanmasının demokratik və sivil əsaslarına təminat verir. Əsas Qanunumuzun ilk maddəsində göstərildiyi kimi,  suverenliyin daşıyıcısının və hakimiyyətin mənbəyinin xalq olmasının təsbit edilməsi və həmin normanın hətta referenduma çıxarılmasına qoyulan məhdudiyyət xalqa verilən ən böyük dəyər, inam və etimaddır. Təsadüfi deyil ki, Konstitusiyamızın bütöv ikinci bölməsinin 3-cü və 4-cü fəsilləri əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları, həmçinin vətəndaşların vəzifələrinə həsr olunub. Digər bölmə və fəsillərdə eynilə vətəndaş və insan haqları amili ön sıradadır.

Azərbaycan Konstutisiyasına siyasi azadlıqlar və cəmiyyətdəki müxtəlifliyə hörmət qoyulur və hətta bu təşviq edilir. Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin uzaqgörənliyi və dahiliyi həm də onda idi ki, onun şah əsərində  - Konstitusiyada demokratik ənənələrin inkişafına, vətəndaş hüquqlarına, iqtisadi və siyasi azadlıqlara, sosial rifahın gücləndirilməsinə təminat verilir. Fərqli mədəniyyətlərə, dini inanclara, etnoslara, multikultalizmə hörmət göstərilir və heç bir ayrı-seçkiliyə, dözümsüzlüyə yol verilmir. Onların öz mədəniyyətlərini və kimliklərini inkişaf etdirərək nəsildən-nəsilə ötürmələrinə dövlət qayğısı göstərilir.

Konstitusiyanın 12-ci maddəsinin 1-ci bəndinə əsasən, insan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının, Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi dövlətin ali məqsədidir təsbiti isə o deməkdir ki, xalq dövlətə deyil, dövlət xalqa xidmət üçündür. Məhz Ulu Öndər Heydər Əliyev 1993-cü ildə siyasi hakimiyyətə qayıdışı ilə xilas etdiyi Azərbaycan dövlətini də müəllifi olduğu Konstitusiya ilə xalqa xidmət edən, onu qoruyan, dünyanın inkişaf etmiş və qabaqcılıq demokratik bir dövlət olmasını hədəfləmişdir. 2002, 2009 və 2016-ci illərdə keçirilən referendumlarda edilmiş  əlavə və düzəlişlərlə Azərbaycan Konstitusiyası dünyanın ən mükəmməl və ən demokratik Konstitusiyalarından hesab olunur. Bu Konstitusiyaya həm də qədim bir mədəniyyətə, zəngin dövlətçilik ənənələrinə, tarixə və  özünəməxsusluğa sahib böyük bir xalqın potensilaının, ali dəyərlərə sadiqliyinin, böyük idarəçilik təcrübəsinin, həmçinin Heydər Əliyev dühasının dərinliyinin  təzahürü kimi yanaşmaq lazımdır.

Onu da xatırladaq ki, 1996-cı il fevralın 6-da Ulu Öndərimiz Heydər Əliyevin sərəncamı ilə 12 Noyabr gününün Konstitusiya Günü elan edilməsi ilə bu tarixi gün hər il təntənə ilə qeyd edilir. Ulu Öndərimizin layiqli davamçısı möhtərəm Prezident, Müzəffər Ali Baş Komandan cənab İlham Əliyevin müdrik siyasəti ilə ərazi bütövlüyünü və dövlət suverenliyini bərpa edən Azərbaycanımız gündən-günə daha da qüdrətlənərək həm də müstəqilliyimizin, bütün bəşəri dəyərləri özündə birləşdirən Konstitusiyamızın dahi müəllifi olan Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevi sonsuz ehtiramla ürəklərdə yaşadır.

Əli ORUCOV, 

Qərbi Azərbaycandan qaçqın