• Qarabağda yerləşən ilkin memarlığı və arixi ermənilər tərəfindən dəyişdirilmiş, uzun illərdir erməni-xristian irsinin nümunəsi kimi təbliğ edilən Azərbaycan abidələrindən biri də məhz Hadrut qəsəvəsində yerləşən  “Ağ xaç” monastrıdır. Qarabağda yerləşən və Azərbaycan xalqının maddi-mədəni tarixi, dini irsinin nümunələrindən bir olan “Ağ xaç”  monastrları ilə bağlı İTV tərəfindən sujet hazırlanıb. Sujetdə bildirilib ki, Xocavənd rayonunun Hadrut qəsəbəsi iləVənk kəndi arasında təpə üzərində yerləşən “Ağ xaç kilsəsi burda vaxtilə mövcud olmuş  monastrın baş kiləsidir. Onun  əslində inşa tarixi məlum olmasa da,  bu ərazidə aşkar olunun XI, XIV və XVIII əsrlərə aid olan kitabələr göstərir ki, bu kilsə hələ IX əsrdə fəaliyyət gösərib.

UNEC Multikulturalizmi Mərkəzinin rəhbəri Məhəbbət Paşayeva:

-Əlbəttə, nəinki “Ağ xaç” kilsəsində, ümumiyyətlə, Azərbaycanın Qarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazilərində bizim alban isrinə aid çox zəngin maddi-mənəvi abidələrimiz var. Bu abidələr də bizim qeydə alınmış 144 alban dövrünə aid abidəmiz olsa da, əslində qeydə alınmamış daha çox abidə var. Çünki sovet dövründə burda Azərbaycan alimlərinin tədqiqat aparmasına cox ciddi maeələr törədilib. Artıq bu gün bizim üçün çox geniş imkanlar yaranıb və  iki əsrdən bəri ilk dəfədir ki,  Azərbaycan  alimləri burda obyektiv tədqiqatlar aparmaq imkanı qazanacaqlar.  Ona görə də alban kilsələrində, xüsusilə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur ərazilərindəki kilsələrdə albanşünas alimlər, tədqiqatçılar geniş araşdırmalar aparacaqlar.

30 ilə yaxın işğal dövründə Qarabağda İslam dininə aid 67 məsciddən 65 tamamilə məhv olunsa da,  vaxtilə albanlara məxsus dini abidələrin əksəriyyətinin ilkin arxitekturasına xeyli dəyişiklik edilib,  tikililər üzərində olan və tarixin sübutu kimi qiymətləndirilən memarlıq elementləri və epiraf nümunələri ermənilər tərəfindən dağıdılıb. Əvəzində isə bi tikililərin memarlıq planlarında, divarlarında tarixi-dini irsin guya ermənilərə aid olması haqqında saxta informasiyalar yayılıb.

30 il müddətində Qarabağda yerləşən terrorçular tərəfindən  müxtəlif ərazilərdə olan  məscidlər, türbələr, ziyarətgahlar, həmçinin  kilsələr tamamilə dağıdılıb və baxımsız vəziyyətdə qalıb. Hazırda isə  Qarabağda yenidənqurma işləri başlayıb və bütün  şəhər və qəsəbələrdə, kəndlərdə abadlıq-quruculuq və bərpa işləri həyata keçirilir və eyni zamanda bununla yanaşı,  məscidlər, türbələr, kilsələr təmir və bərpa olunaraq öz sahiblərinə qaytarılacaq.

Alban-Udi xristian dini icmasının sədr müavini Rafik Danakari İTV-yə açıqlamasında bildirib ki, kilsə muzey kimi fəaliyyət göstərəcək. Prezidentimizin tapşırığı əsasında  həm dövlətimiz tərəfindən, həm də Heydər Əliyev Fondu tərəfindən onlar hamısı yenidən bərpa olunacaq. Bu isə bizim üçün çox sevindirici haldır.

İşğal dövründə törətdikləri əməllərə görə cəzasız qalmalarına arxayın olan terrorçular albaniyanın bütün mirasını, son kitabələrini, xaç daşlarını və s. burdan daşımağa müvəffəq oldular. Amma Azərbaycanın ərazisindəki kilsə və monasrtır, alban abidələri əslində tariximizin maddi irsidir. Bütün bunların araşdırılması isə abidələr haqqında yeni  məlumatlar, yeni faktlar ortaya çıxarmağa imkan verəcək.

Hazırladı: Tahirə AĞAMİRZƏ