• Mütəxəssislərin fikrincə İkinci Dünya müharibəsinin məğlubu Sovet İttifaqı idi. Və bu məğlubiyyət özünü bir faktda açıq-aydın göstərdi: sovet generalları qələbə paradına alman maşınlarını minib getdilər.

Əslində, ciddi həqiqətlərə söykənən bu fəlsəfi konsepsiyanın mənbəyi Karl Marksın bir fikrində gizlənmişdir. O deyirdi ki, savaşda qələbə çalmaq hələ əbədi qələbə deyil, əbədi qələbəni həmişə mədəni səviyyəsi üstün olan xalq qazanır.

Monqol-tatarlar Moskvayacan bütün Rusiyanı işğal etdilər, lakin zamanla özlərindən mədəni səviyyəsi daha yüksək olan rusların içində əriyib itdilər.

Barbarlar Romanı dağıtdılar, Qərbi Roma İmperiyasını süquta uğratdılar, lakin bu, romalıların sonunu gətirmədi, əksinə barbarlar özü bu böyük mədəniyyətin içərisində yox oldular.

Mənə görə, ermənilər hər şeydən əvvəl Üzeyir Hacıbəyliyə məğlub oldular. Torpaqlarımızı otuz ilə yaxın işğalda saxlasalar da, bu yerlərin əsl sahibləri ola bilmədilər.

Nə Qarabağ onlar üçün vətənə çevrildi, nə Zəngəzur... 

Bəs necə olur ki, mədəni səviyyəsi aşağı xalq, daha yüksək xalqın torpağını tuta, kənd və şəhərlərini dağıda, insanlarını qətlə yetirə bilir. Əlbəttə, bu, hər şeydən əvvəl tarixi strateji yanlışın və ya zamanın spesifik gerçəkliyinin məhsuludur. Lakin bütün hallarda tarixi qanunauyğunluq dəyişmir. Qurub-yaratmaq vurub-dağıtmaqdan həmişə daha çətin və daha bəşəridir.

Haradansa belə bir əhvalat oxumuşdum. Bir ayı özünü meşənin kralı hesab edir, gücünü göstərmək üçün ən böyük ağacları dibindən çıxarıb atır. Bunu görən müdrik bir tülkü dilə gəlir, deyir, özünü havayı incitmə, meşənin də, səhranın da kralı insandır. Ayı daha da hirslənir, insanın belə böyük ağacları dibindən qoparıb atacaq qədər gücünün olmadığını söyləyir. Müdrik tülkü cavabında bildirir ki, sən ağacları qırmaqla öyünmə, əgər elə güclü canlısansa, insan kimi ağac əkməyə, bağ-bostan becərməyə çalış, buna cəhd etsən, kimin nə qədər güclü olduğunu anlayacaqsan.

Yer kürəsini orbitindən çıxara bilən silahlar kəşf etmiş bəşəriyyət balaca bir həşərat yarada bilmir. Planeti dağıtmaq, ondan trilyon dəfələrlə kiçik olan bir hüceyrə “istehsal etməkdən” daha asandır. 

Atom bombasının kəşfindən 80 il sonra – indi-indi yüksək texnologiya gen mühəndisliyi sahəsində müəyyən uğurlara imza atır və bu uğurlar sadəcə hüceyrələri “qismən təmir etməyə” qadirdir. Onu tam təmir edə bilmək xərçəngin əlacını, yenidən yaratmaq isə əbədi həyatı müjdələyə bilər.   

Halbuki dinc Gəncə və Bərdə sakinlərinin yaşadığı məhəllələrə kapsullu raket göndərən müvafiq düyməni basmaq üçün xüsusi bir bacarığa və qabiliyyətə malik olmaz lazım deyil.

Dağıtmaq şeytandan, yaratmaq Tanrıdandır.  Biri vəhşiliyin, biri mədəniyyətin göstəricisidir.

Ayı meşədə öz vəhşiliyi ilə bir insan üçün qorxuludur, lakin mədəniyyət onu əhliləşdirib sirkdə oynatmaq iqtidarındadır.

Elə bu məntiqlə də Gəncəyə və Bərdəyə raket atmağı ilə öyünən məlum şəxsi sirk ayıları kimi zəncirləyib kamera qarşısına çıxartdılar. 

Mədəniyyətlə qalib gəlmək qələbəyə əbədilik qazandırır.

Yutubda keçmiş Qarabağ ermənilərinin toy videolarına baxın, geyimlər, yeməklər, mahnılar, rəqslər – hamısı Azərbaycana aiddir. Əlbəttə, onlar bunu bilə-bilə etmirdilər, sadəcə buna məhkum idilər. Çünki başqa seçimləri yox idi. Evdə bişməmişdi, qonşudan gəlməmişdi.

Erməni ekstremistləri ilk silahı Azərbaycan mədəniyyətinin üstünə çəkdilər və elə məğlubiyyətləri buradan başladı. Onlar Üzeyir bəyin, Büldülün və Natəvanın büstlərini güllələyəndə artıq məğlubiyyətə imza atmışdılar. 

44 günlük savaşda da qəhrəman ordumuz xüsusi mədəniyyətlə döyüşdü. Bəli, müharibənin də öz mədəniyyəti var. Sən uşağa, qocaya qadına güllə atmamaqla, dinc sakinlərin yaşadığı ərazilərə zərbələr endirməməklə, köçüb gedənə nəinki yol, hətta su verməklə, cinayətkarları sağ-salamat məhkəmə qarşısına çıxarmaqla bu mədəniyyətə əməl edirsən.  

Bu mənada ölkəmizin böyük qələbədən sonra düşməndən azad edilmiş şəhərlərə mədəniyyətlə qayıtması ağıllı dövlət siyasəti ilə yanaşı həm də qanunauyğunluqdur. 

Təsəvvür edirdiniz, ermənilər Kəlbəcəri işğal edəndə qaçana macal versin, əsirləri incitməsin, işğaldan sonra isə oranı mədəniyyət paytaxtı elan etsin? İşğalın mahiyyətində mədəniyyət ola bilməz. Onlar Kəlbəcəri, Laçını, Qubadlını yalnız viran qoya – bəşər mədəniyyətinə qəsd edə bilərdilər. Necə ki etdilər.

İnsan az-çox mədəniyyət daşıyıcısı olsa belə özünün olmayanı qurub-yaratmaq istəmir.

Onu daha çox talayıb-dağıtmaq haqqında düşünür.

Əslində, işğal məqsədinin özü bir fakt kimi mədəniyyəti istisna edir. İlin-günün bu vaxtında qonşu ərazilərinə soxulmaq, kiminsə yurdu, kənd-kəsəyi hesabına öz torpaqlarını artırmaq xülyasına düşmək nəinki mədəniyyətsizlik, həm də ağılsızlıq faktı kimi dəyərləndirilməlidir 

Son dörd ildə Şuşada və Laçında keçirilən çoxsaylı mədəni tədbirlərlə yanaşı Laçının Müstəqil Dövlətlər Birliyinin paytaxtı elan olunması xalqımızın və dövlətimizin dünyaya ciddi bir mesajı, mütərəqqi çağırışıdır. Yəni biz torpağımızı müdafiə edəcək qədər güclü, onu qurub-yaradacaq qədər ağıllı, çiçəkləndirəcək qədər mədəniyik. Biz öz yurdumuza qayıtmışıq və insan öz yurduna qayıdanda yalnız gözəllik haqqında haqqında düşünür.

Azad edilmiş şəhər və kəndlərimizdə görülən işləri keçmişdə bir ölkədə yaşadığımız ölkələrə və xalqlara da göstərmək lazımdır. Ümid edirəm, tədbirlər çərçivəsində “Köhnə Laçın – Yeni Laçın” adlı məşhur fotosərgi də nümayiş olunacaq. Yəni bir ermənilərin işğalı dövrünün şəhərini, bir də indiki şəhəri müqayisəli nümayiş etdirməkdən söhbət gedir...

Bəlkə, bundan da vacibi qonaqları Ağdam və Füzuli şəhərlərinin xarabalıqlarından keçirib Laçına aparmalıyıq. Bu, çox vacib nüansdır. Qoy bu torpaqların əsl sahiblərini görsünlər, tanısınlar. Çünki onların çoxu hələ də Qarabağ gerçəkləri haqqında obyektiv bilgiyə sahib deyil.