Qəmbərova Səhnə Şahməmməd qızı, Qəmbərov İbiş Bəhman oğluna məxsus, eləcə də ətrafdakı digər qəbirləri isə ermənilər tamamilə dağıdıb.
İrəvandakı (indiki Ermənistan) Azərbaycan irsinin Araşdırılması ilə məşğul olan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix İnstitutunun elmi işçisi Səbuhi Hüseynov bildirib ki, bu qəristanlığın yerini və qəbirlərin vəziyyətini süni peyk, həmçinin hərbi topoqrafik xəritələr vasitəsilə müəyyən edib. Uzun müddət davam edən tədqiqat işləri artıq yekunlaşıb: “Təxminən 435 qəbiristanlıq üzərində iş aparmışıq. Onların 150-si tamamilə yer üzündən silinib, 220-yə yaxın qəbiristanlıq isə yağmalanaraq dağıdılıb, əvvəl yağmalanıb, sonra dağıdılıb. Qalanları isə artıq belə deyək, süni peklərdə müşahidə olunur, amma qəbirlərin yerlərinin dəyişməsini görürük. Bu da o deməkdir ki, bu qəbiristanlıqlar da dağıntıya məruz qalıbdır. Əslində bu yaxınlarda bir neçə qəbiristanlıqlarla bağlı müşahidə apardıq. Onlardan biri də Dərələyəzdə mövcud olmuş Gədikvənddir. Gədikvənd qəbirstanlığı təxminən bizim hesablamalarımıza görə bir hektara yaxın ərazini tuturdu və əraziyə ermənilər 2018-ci ildə qəbiristanlığı araşdırmağa gedərkən fotoşop şəkillər də çəkmişdilər ki, bunlar da bizim əlimizdə idi. Gədikvənd qəbirstanlığının üzərindən torpaq yol da çəkiblər və böyük buldizerlərlə işlər aparıblar və tamamilə silinməyə gedən bir işdir. Qəbirstanlıqlarda bizim mövcud olan tariximizi, mədəni irsimizi silməyə hesablanmış bir işdir. Maraqlıdır ki, fotonu çəkməyə gedən ermənilərə aşağı kəndlərdən birində deyilibmiş ki, biz azərbaycanlılar kimi qəbiristanlıq dağıtmırıq. Yəni yenə öz adlarını bizə qoymaqla yalan, uydurmalarından ibarət məlumat vermişdilər. Amma kəndə qalxan həmin erməni jurnalistlərin özləri etiraf edirlər ki, gördüyümüz mənzərə bizi dəhşətə gətirdi. Heç bir qəbiristanda qəbir daşları salamat vəziyyətdə deyildi, hamısı ikiyə bölünmüşdü, parçalanmışdı”.
Bəli, ermənilərin vandallıqlarını zaman-zaman Ermənistan mətbuatı da təsdiqləyib. Faktlar göstərir ki, bu qəbiristanlığın dağıdıldığı Gədikvəng sırf azərbaycanlıların yaşadığı kənd olub. Orada yaşayan 600 nəfərə yaxın soydaşlarımız 1988-ci ildə Ermənistan tərəfindən deportasiya edilib. İrsimizi də qəbir daşları kimi məhv ediblər.
Son məlumatlara görə, azərbaycanlılar bu kənddən deportasiya ediləndən sonra burda yaşayış olmayıb. Yəni, Ermənistan indiyədək orda məskunlaşma aparmayıb. Gədikvəng kimi boş qalan kəndlərin sayı isə onlarladır.
Mütəxəssisin növbəti araşdırması isə İrəvan qalası ilə bağlıdır. Qalanın 196 il əvvəl hazırlanmış planı aşkar edilib. Sənədin orjinal variantı bu gün Britaniyanın Milli Kitabxanasında saxlanılır: “ Xəritədə çay adları, dağ adları ərazilərin adları hamısı türkcədir. Məsələn, Zəngiçayı olduğu kimi göstərilir. Böyük bazar, bir də onu deyim ki, bu xəritədə, bu planda İrəvan qalasının ərazisindən 400 metr ətrafı boşdur, bu müdafiə məqsədi daşıyır. Çünki o zamankı top atışında bu ərazidə heç nə tikilməməli, inşa edilməməli idi ki, müdafiəni düzgün təmin edə bilsinlər. Qırxbulaq çayının özü, Zəngiçayının özü bütün hidronimlər, toponimlər hamısı türk dilində öz əksini tapmışdır. Bir faktı qeyd edim ki, biz bu planın hesabına gələcəkdə artıq İrəvan qalasının bütün müdafiə sisteminin ölçülərini hesablamaq imkanı əldə edəcəyik”-, deyə araşdırmaçı vurğulayıb.
Vaxtilə İrəvanın mərkəzində ərsəyə gələn içərisində Sərdar sarayı və Sərdar məscidi olan qaladan əsər-əlamət qalmayıb. Hazırda İrəvan qalasının yerində amerikada yaşayan erməni diasporunun maliyyə vəsaiti ilə yaşayış kompleksi inşa edilib. Böyük bir ərazini əhatə edən qalanın şimal divarlarının yerində isə ermənilər konyak zavodu inşa ediblər.
Hazırladı: Tahirə AĞAMİRZƏ