• 15 iyun – Milli Qurtuluş Günü həm də iki tanınmış şairin doğum günüdür. Adları eyni olan, ruhən də çox yaxın olan bu şairlərin birinin 100, o birinin 90 yaşı tamam olur. Hər ikisi canlı xalq dilində çox gözəl şeirlər yaradıb.

Onların biri Xalq şairi Hüseyn Arif, o biri tanınmış şair, ədəbiyyatşünas Hüseyn Kürdoğludur.

Hüseyn Arifi özünə qədər yazıb-yaradan xalq şeiri müəlliflərindən vacib bir cəhət fərqləndirir: o, Tanrıya inanmır, ateistdir və bunu açıq bəyan edir. Əslində, biz bu məqamın üstündən sükutla keçə bilərdik, əgər Tanrıya inamsızlıq onun yaradıcılığında da özünü büruzə verməsəydi...

Ancaq Hüseyn müəllim sovet dövrünün yalançı ateistlərindən deyildi. Düşündüyü kimi də davranırdı. Elə yaşayırdı, elə yazırdı. Onun şeirlərində tanrı təkcə söz kimi yox, anlayış kimi də mövcud deyil. Lakin o da dünyanın bütün qələm adamları kimi haqq və ədalət axtarışındadır. Sadəcə can atdığı bu ilahi dəyərləri daha çox bəşəri dəyərlər kimi qəbul edir, insanı ön plana çəkirdi.

Haqqında danışılan və yazılan əhvalatlara görə yaddaşsız, huşsuz, məsuliyyətsiz insan kimi tanıdığımız Hüseyn Arifin yaradıcılığına göz gəzdirəndə tamam fərqli obraz görürük: ciddi, zəhmətkeş, şəxsi və ictimai məsuliyyətini anlayan, xalq şeirinin ən mürəkkəb texnikalarına bələd olan biri...

Mövzu palitrası rəngarəngdir. Onda nə desən tapmaq olar. Saz üstə pərvazlanmış qoşma-gəraylıdan tutmuş çarpaz və sərbəst şeirə qədər, demək olar ki, bütün janrlarda qələmini sınayıb, ənənəvi şeirin içində də özünəməxsus gedişlər edib. Klassik şərq şeirinə xas dürüstlük, böyük-kiçik yeri bilmək, insana dəyər vermək, sevgi, ayrılıq, ölüm, ibrətamiz nəsihətlər, təbiət və qadın gözəlliyi onu da daim maraqlandıran mövzulardır. Xüsusən yeganə övladı Arifin vaxtsız vəfatı şairin fanilik duyğusunu gücləndirmiş, onu həssaslaşdırmış, bu da yazdığı şeirlərə təsirsiz ötüşməmişdir.

Hüseyn müəllim 1992-ci ilin sentyabrında vəfat edib. Təqvimə baxan kimi Xocalı faciəsi, Laçının və Şuşanın işğalı yada düşür. Lakin bu mövzular Hüseyn Arif qələmində təqdim olunmur. Halbuki gəncliyində Azərbaycanın müxtəlif dilbər guşələrinə çox yüksək ilhamla şeirlər yazmışdı. Mənə görə, bu paradoks şairin ömrünün son aylarında səhhətində yaranmış problemlərlə bağlıdır. O, yaşlı zamanlarda yazdığı bir çox misralarda etiraf etdiyi kimi yorulmuşdu. Dərd dərd üstünə gəlirdi. 

Hüseyn Arif adətən konyunkturadan və rəsmiyyətdən qaçırdı. Onu çoxsaylı oxucuları arasında sevdirən cəhətlərindən biri də sovet dövrünə xas olmayan bu qəribə azadlığı idi. Öz həmkarları da, partiya və hökumət nümayəndələri də (çox vaxt bu adamlar da elə yazıçılardan olurdu – müəl.) heç kimə bağışlamadığı “səhvlər”i Hüseyn Arifə bağışlayırdılar. 

Azad və səmimi insan boğazdan yuxarı xalq, vətən şeirləri yaza bilməzi. 80-lərin axırı, 90-ların əvvəli dalğalanan milli hərəkata da pafoslu şeirlər yazmadı. Lakin onun 1987-ci ildə qələmə aldığı “Göyçəlilər, dağılmayın göyçədən” şeiri həm zamanlamasına, həm də ötürdüyü mesaj və aşıladığı ideyaya görə bir kitaba bərabərdir. 

 

Göyçə qədim, Göyçə ulu Göyçədi,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən.

Var-dövlətli, mal-qoyunlu Göyçədir,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən.

 

Yaranışdan ayağı göl, başı dağ,

Örüş örüş, naxır qızıl, sürü ağ.

Bir nemətdir, təzə pendir, kərə yağ,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən.

 

El çəkilər, yaxın keçər, yad itər,

Yurd sökülər, köz qaralar, od itər,

Nəsil gedər, tarix batar, ad itər,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən

 

Toxulcada axdı bulud, ötdü çən,

Xəbər tutdum durnaların köçündən,

Atla keçdim Ağbulağın içindən,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən.

 

Göyçə eli şöhrətlidir ellərin,

“Göyçə gülü” əzbəridir dillərin,

Göyçə gölü göyçəyidir göllərin,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən.

 

Xoş ləhcəni, şirin dili saxlayın,

Həm sevinci, həm niskili saxlayın,

Zodda zodu, Cildə cili saxlayın,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən.

 

Aləm bilir, hər hörmətim sizədir,

Dədə-baba məhəbbətim sizədir,

Mən Arifəm, vəsiyyətim sizədir,

Göyçəlilər, dağılmayın Göyçədən.

 

Adam oxuduqca öz-özünə pıçıldayır: vətən şeirini bax belə yazarlar. Hüseyn Arifin Göyçəni təkcə vətənin yaralı bir parçası kimi sevmirdi, o həm də Aşıq Ələsgəri çox gözəl bilirdi və Göyçəyə həm də şair ruhu ilə bağlanmışdı. 

Hüseyn Kürdoğlu isə öz adaşından on il sonra Zəngəzur dağlarında – Laçın rayonunun Əhmədli kəndində doğulduğu üçün yurd nisgili onun yaradıcılığından sızıltı kimi keçir. Təsadüfi deyil ki, şairin “Seçilmiş əsərləri”ndə Zəngəzur-Qarabağ ağrısından doğulan şeirlərə “Yaralı torpağım” adlı xüsusi bölmə ayrılıb. Buraya daxil olan nümunələrin adı hər şeyi deyir: “Çağırır Qarabağ, çağırır Laçın”, “Qaçma, bala, qaçma, torpaq sənindir”, “Hicran dustağıyam altmış yaşımda”, “Xatirə danışma laçın dağından”, “Göümdən, könlümdən Qarabağ keçir”, “Vətən dərdi sönməz olur” və s.

Hüseyn müəllim Kəlbəcər saz-söz məktəbinə çox yaxın olub, Dədə Şəmşirlə dostluq edib. Yəqin çoxu bilmir ki, “Dədə Şəmşir” ifadəsini şeirdə ilk dəfə Hüseyn müəllim işlətmişdi. Onun məşhur təcnislərindən biri də Kəlbəcər haqqındadır:

 

Ələsgər götürüb telli sazını,

Aşarmış Göyçədən Kəlbəcər üzə.  

Qurbana, Şəmşirə süd verən diyar

Gərək süd gölündə Kəlbəcər üzə... 

 

Onun hələ sovetlər vaxtı qələmə aldığı və indi də dillər əzbəri olan bir qoşmasında at belində gəzən dağlar şairinin əzəmətli obrazı canlanır.

 

Zamanın Qıratı aşdı gədikdən,

Mənim də gəncliyim belində getdi.

Şeirlər yazardı yəhər qaşında,

Qələmi, dəftəri əlində getdi.  

 

Hüseyn müəllimin “Ağ bənövşə” adlı qəribə bir şeiri də var. Çoxu bu gözəl şeiri oxuyana qədər Laçın dağlarında ağ bənövşə bitdiyini bilmirdi. Sən demə “İşıqlı”nın şərq yamaclarında – elə şairin doğulub böyüdüyü Əhmədli kəndinin yaxasında bitirmiş. Çox incə ruhla yazılmış “Ağ bənövşə”də Laçının gələcək faciələrini mistik şəkildə bir duyma var.

 

Ağ atın üstündə dağlara düşdüm,

Əriyən buzların suyundan içdim.

Axır ki, səninlə gəldim görüşdüm,

Bu yerə dəyməmiş ayaq, bənövşə,

Ey ağ bənövşə!

 

Dilimdən düşməmiş sözün, sorağın,

Təbəssüm rəngində qönçə dodağın...

Yanırsan döşündə “İşıqlı” dağın,

Göy otlar içində çıraq bənövşə,

Ey ağ bənövşə!

 

Kövrəksən, gözəlim, necə də kövrək,

Yoluma dikilən yar baxışı tək,

Titrərsən quzeydən əsəndə külək,

Dünyaya bir aylıq qonaq bənövşə,

Ey ağ bənövşə!

 

Boylanır üstünə çiçəklər, güllər,

Şəfəqdən rəng alır qıvrımca tellər,

Sənə toxunmasın duyğusuz əllər,

Alışıb közərib yanaq bənövşə,

Ey ağ bənövşə!

 

Qayalar dil açır sel nərəsindən,

Köhlən buludların kişnəməsindən.

Şəlalə səsindən, qartal səsindən,

Gecə də, gündüz də oyaq bənövşə,

Ey ağ bənövşə!

 

Bağrıma basdıqca bu göy çəməni,

Saçıma şeh düzür dağların çəni.

Keçdiyim yollarda bitirsin səni,

Anamdır mənim də bu dağ, bənövşə

Ey ağ bənövşə!

 

Unikal təbiət lövhələri, sevgi xətti, torpağa bağlılıq öz yerində, şeirdə həm də sosial-siyasi mesaj da duyulur. “Sənə toxunmasın duyğusuz əllər!” Və misraları oxuya-oxuya düşünürsən: ilahi, quzey yellərinə titrəyən, qartal səsindən yata bilməyən, ildırımın gurultusuna diksinən zərif, incə bir varlıq top-tüfəng səsindən, mərmi yağışından necə sarsılar? Bənövşə burada təbiətin incə bir naxışından çox insanlığın, sevginin, zərifliyin, təmizliyin simvoluna çevrilir.

Hüseyn Kürdoğlu bir çox tanınmış kimi Hüseyn Arifə də şeir həsr edib, onu həyatın amansız sınaqları qarşısında möhkəm dayanmağa çağırıb.

Bu gün Göyçədən dağılan göyçəlilər doğma diyara gedə bilməsə də, vətən torpaqlarının əsas hissəsi, o cümlədən Hüseyn Kürdoğlunun doğma yurdu Laçın – Əhmədli kəndi, “İşıqlı” dağı işğaldan azaddır. Ümid edirəm, yaxın illərdə Ulu Ələsgəri də ziyarət etmək qismətimiz olacaq. Elə oradaca üzümüzü göylərə tutub Hüseyn Arifi çağıracağıq: “Göyçəlilər geri döndü Göyçəyə!”