• Ötən ilinm mart ayının sonunda Azərbaycan Ordusunun keçirdiyi xüsusi əməliyyat nəticəsində düşmənə bir neçə mesaj verildi. Məhv edilən separatçı qüvvələrin  bir qismi geri çəkildi. Xocalının Fərrux yaşayış məntəqəsi Ordumuzun nəzarəti altına alınmışdır. Məntəqənin ətrafında olan bir neçə yüksəklik düşmən üzərində nəzarəti artımış oldu. İşğal dövründə düşmən yaşayış məntəqələri ilə yanaşı, tariximizi özündə əks etdirən abidələri də məhv etməyə çalışmışdı. Fərrux yüksəkliyi yaxınlığında yerləşən Sarı Musa adı ilə də tanınan Qutlu Musa türbəsi isə 30 il düşmənin vəhşiliklərinə tab gətirə bilib.

2022-ci ilin mart ayının sonunda keçirilən xüsusi əməliyyat nəticəsində Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin  nəzarətinə götürülən Xocalı rayonunun Fərrux yaşayış məntəqəsi və bir sıra ətraf strateji yüksəklik Xaçın su anbarının önündəki düzəngahlıqda yerləşən Qutlu Musa türbəsi şərti təmas xətti zonasından bir qədər  uzaqlaşdırmış oldu. Bununla da 700 ildən çox yaşı olan təkrarolunmaz tarixi abidəyə təhlükəsiz şəraitdə yaxınlaşmaq imkanı yarandı.

Mənbələrdə qeyd olunur ki, Qutlu Musa türbəsi 1314-cü ildə tikilib və Elxanilər dövrünə aid oluna bilər. Türbənin girişinin üstündəki kitabədə qeyd olunub ki,  10314-cü ildə  usta Şahbənzər tərəfindən ucaldılmışdır.

Qutlu və ya Sarı Musa türbəsinin unikallığı abidənin zahiri merimetri  üzərində təsvir edilən zomord və həndəsi nişanlarının təkrarlanmaması  hər bir divarda əks olunan elementin müstəqil, amma konsepsiya olaraq ümumi  ahəng yaratmasındadır.  Ağdamın məşhur ağ mişar daşından hazırlanan  Qutlu Musa türbəsinin zahiri  elementlərindən bir qismi  rənglənmiş olsa da,  interyeri boyasızdır. Buna baxmayaraq, türbənin daxilindəki stalaktiv tavan onun əzəmətini bir daha təkrarlamış olur.  Türbənin zahiri tərtibatında  müxtəlif, o cümlədən  fantastik heyvan rəsmlərinə rast gəlinir. Onun zahiri tərtibatı  müxtəlif qəliz, stalaktiklərdən ibarətdir. Bu  isə artıq ənənəvi Azərbaycan  arxitekturasına xas olan bir  elementdir.

Aran və Qarabağmemarlıq məktəblərinin xüsusiyyətlərini özündə cəmləşdirən türbə Azərbaycanın  o cağındakı Xaçın vilayətinin nüfuzlu şəxslərindən olmuş Qutlu Xacə Musa oğlunun məzarı üzərində ucaldılmış  və ziyarətgaha çevrilmişdir.  Bir qədər sonra onun yaxınlığında  axan Xaçın çay və türbə sözlərini özündə əks etdirən Xaçın türbəli müasir toponim deyimlərində isə Xaçındərbəndli kəndi salınmışdır.  1993-cü ildə kənd erməni terrorçuları tərəfindən işğal olunaraq yerlə bir edilmiş, türbənin ətrafında salınan qədim qəbiristanlıq isə minalanmışdır. İşğal dövründə baxımsız qalan tarixi abidə restavrasiya dövrünü gözləyir və tam əminliklə söyləmək olar ki, Qutlu Musa türbəsi  Ağdamın daha bir vizit kartına, turizm marşrutu üzərindəki vacib  dayanacağa çevrilə bilər.

Hazırladı: Tahirə AĞAMİRZƏ